Choroba o podłożu alergicznym, znana powszechnie jako astma, stanowi jedno z najczęstszych schorzeń układu oddechowego, dotykając ludzi w różnym wieku, niezależnie od płci czy pochodzenia. Jej patogeneza jest złożona i wieloczynnikowa, co oznacza, że za jej rozwój odpowiedzialne są różnorodne mechanizmy, w tym zarówno skłonności genetyczne, jak i szereg czynników środowiskowych. Astma charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym dróg oddechowych, który prowadzi do ich nadmiernej reaktywności na różnego rodzaju bodźce. Dowiedz się, jak rozpoznać objawy choroby i kiedy udać się do lekarza.
Czym jest astma?
Jest to przewlekła choroba zapalna, charakteryzująca się zmiennym i często odwracalnym zwężeniem dróg oddechowych oraz nadmierną ich reaktywnością na różnorodne czynniki. Stan zapalny, będący kluczowym elementem patogenezy, prowadzi do obrzęku błony śluzowej, nadprodukcji śluzu i skurczu mięśni gładkich oskrzeli, co w konsekwencji powoduje ograniczenie przepływu powietrza i trudności w oddychaniu.
Podstawowym objawem, na który skarżą się pacjenci, jest napadowa duszność, często towarzyszą jej suchy kaszel, świszczący oddech oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej. Symptomy te mogą nasilać się w nocy lub wczesnym rankiem, a ich ciężkość i częstotliwość różnić się w zależności od indywidualnej ekspozycji na czynniki wyzwalające, takie jak alergeny, zanieczyszczenie powietrza, infekcje dróg oddechowych czy wysiłek fizyczny.
Rodzaje astmy
Wśród najbardziej rozpowszechnionych rodzajów astmy wyróżnia się:
- astmę alergiczną (atopową) – jest to najczęstsza forma astmy, której podłożem są reakcje alergiczne. Zazwyczaj rozwija się we wczesnym dzieciństwie i jest ściśle związana z innymi stanami atopowymi, takimi jak alergiczny nieżyt nosa, egzema czy alergie pokarmowe. Objawy astmy alergicznej nasilają się po kontakcie z określonymi alergenami, takimi jak pyłki, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt czy pleśnie,
- astmę niealergiczną – może rozwijać się w każdym wieku i często nie jest związana z wysokim poziomem przeciwciał IgE, co oznacza, że alergeny nie odgrywają kluczowej roli w jej etiologii. Objawy mogą być wywołane przez infekcje wirusowe, zanieczyszczenie powietrza, stres, wysiłek fizyczny lub zmiany pogodowe,
- astmę wysiłkową – charakteryzuje się występowaniem objawów głównie w odpowiedzi na wysiłek fizyczny, który prowadzi do szybkiego schładzania i wysychania dróg oddechowych, co może wywołać skurcz mięśni gładkich oskrzeli i zaostrzenie objawów astmy,
- astmę zawodową – jest wynikiem ekspozycji na specyficzne substancje w miejscu pracy, które wywołują reakcje alergiczne lub drażniące w drogach oddechowych. Objawy astmy zawodowej poprawiają się w okresach, kiedy pacjent znajduje sie poza środowiskiem pracy,
- astmę ciężką – dotyczy pacjentów, u których mimo zastosowania standardowego leczenia, w tym wysokich dawek kortykosteroidów wziewnych i leków długodziałających, nadal występują częste zaostrzenia, wymagające interwencji medycznej. Astma ciężka może ograniczać funkcjonowanie dnia codziennego i jakość życia pacjenta.
Rozróżnienie między tymi rodzajami astmy ma kluczowe znaczenie dla opracowania skutecznego planu leczenia, który może obejmować unikanie czynników wyzwalających, stosowanie leków przeciwzapalnych i przeciwalergicznych, a także specyficzne interwencje, takie jak immunoterapia w przypadku astmy alergicznej.
Przyczyny astmy
Proces zapalny rozwijający się w obrębie oskrzeli jest podstawowym mechanizmem prowadzącym do astmy. W wyniku tego stanu dochodzi do zwiększenia obecności komórek należących do systemu odpornościowego, które mogą wydzielać różnorodne substancje. Niektóre z nich są zdolne do indukowania skurczu oskrzeli. W zapaleniu biorą udział także komórki tworzące strukturę ściany oskrzeli, takie jak komórki nabłonkowe i mięśniowe. Produkują specyficzne czynniki, znane jako mediatory zapalenia, które przyczyniają się do utrzymania stanu zapalnego. Powoduje to częste epizody skurczu oskrzeli, zwiększając ich wrażliwość na różnego rodzaju czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a także prowadzi do stopniowych zmian w budowie ich ścian.
Czynniki środowiskowe mają równie kluczowe znaczenie w rozwoju astmy. Ekspozycja na różne alergeny, takie jak roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie czy pyłki roślin, może wywołać reakcje alergiczne prowadzące do stanu zapalnego dróg oddechowych u osób predysponowanych genetycznie. Ponadto zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy oraz częste infekcje wirusowe dróg oddechowych w dzieciństwie również przyczyniają się do zwiększonego ryzyka rozwoju astmy.
Główne objawy astmy
Duszność jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów przez osoby cierpiące na astmę. Może ona występować jako nagłe uczucie braku powietrza lub trudności w oddychaniu, często zaostrzające się w nocy lub wczesnym rankiem. Duszność jest wynikiem fizycznego zwężenia dróg oddechowych, co utrudnia swobodny przepływ powietrza.
Świszczący oddech, inaczej zwany świstem oskrzelowym, to kolejny charakterystyczny objaw, słyszalny podczas wydechu. Jest on wynikiem przepływu powietrza przez zwężone drogi oddechowe i często jest pierwszym sygnałem ostrzegawczym przed zaostrzeniem astmy.
Kaszel może być kolejnym symptomem astmy. Często ma charakter suchy i może prowadzić do epizodów duszności. Jest reakcją obronną organizmu na podrażnienie i stan zapalny w drogach oddechowych. Uczucie ucisku w klatce piersiowej to objaw, który pacjenci opisują jako ciasność lub ucisk, co dodatkowo wzmacnia dyskomfort związany z trudnościami w oddychaniu.
Diagnozowanie astmy
Wywiad medyczny stanowi fundament procesu diagnostycznego i obejmuje szczegółowe pytania dotyczące historii objawów, ich częstotliwości, czasu występowania oraz potencjalnych czynników wyzwalających. Lekarz może również pytać o historię chorób alergicznych w rodzinie, co może pomóc w identyfikacji podłoża astmy.
Podczas badania fizykalnego, specjalista skupia się na ocenie układu oddechowego, słuchając stetoskopem płuc w poszukiwaniu wszelkich nieprawidłowości, takich jak świsty oskrzelowe, które mogą wskazywać na obecność astmy. Pomimo tego, objawy astmy nie zawsze są widoczne podczas badania, dlatego konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych testów funkcji płuc.
Spirometria to podstawowe badanie wykorzystywane w diagnostyce astmy, umożliwiające ocenę funkcji płuc poprzez pomiar objętości i szybkości przepływu powietrza podczas wydechu. Test ten pozwala na identyfikację obstrukcji dróg oddechowych, która jest charakterystyczna dla astmy. Aby ocenić jej odwracalność, spirometrię często wykonuje się przed i po podaniu krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela. Ponadto w celu zidentyfikowania potencjalnych alergenów wyzwalających objawy astmy, mogą być zalecane badania alergiczne, takie jak testy skórne lub badania poziomu przeciwciał IgE w surowicy krwi.
