Istnieje wiele patogenów, które mogą być przenoszone przez kontakt ze skórą chorej osoby lub drogą płciową. Do tej grupy zalicza się powszechnie występujący w populacji wirus brodawczaka ludzkiego określany w skrócie jako HPV. Może on być przyczyną łagodnych zmian skórnych lub groźnych nowotworów złośliwych takich jak rak szyjki macicy czy prącia. W jaki sposób dochodzi do zarażenia i jakie są najczęstsze objawy infekcji? Czy można zapobiec zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego? Sprawdź nasze kompendium wiedzy i przekonaj się, co warto wiedzieć na ten temat!
HPV – czym jest i jak dochodzi do zakażenia?
Patogeny należące do rodziny Papillomaviridae są bardzo rozpowszechnione na całym świecie. Badania wykazały, że istnieje ponad sto różnych typów wirusa brodawczaka ludzkiego. Najczęściej prowadzą one do zakażeń skóry oraz błon śluzowych. Niektóre podgatunki wywołują infekcje narządów moczowo-płciowych u kobiet i mężczyzn. Szczególnie niebezpieczne są wysokoonkogenne odmiany HPV, które mogą przyczynić się do powstania zmian nowotworowych, głównie w obrębie:
- szyjki macicy,
- odbytu,
- prącia,
- jamy ustnej,
- krtani.
Typy niskoonkogenne zazwyczaj są odpowiedzialne za rozwój brodawek na skórze oraz kłykcin kończystych – brodawkowatych grudek umiejscowionych głównie na wargach sromowych i w okolicy krocza.
Do transmisji wirusów brodawczaka ludzkiego najczęściej dochodzi na drodze kontaktu płciowego. Oznacza to, że ryzyko zarażenia się HPV gwałtownie wzrasta wraz z momentem rozpoczęcia aktywności seksualnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że zakażenie nie jest jednoznaczne z zachorowaniem na chorobę nowotworową, ponieważ większość infekcji organizm jest w stanie samodzielnie wyeliminować. Tak się dzieje przede wszystkim u ludzi zdrowych, którzy mają sprawnie działający system immunologiczny. Najniebezpieczniejsze są zakażenia przetrwałe, w których patogen utrzymuje się w komórkach dłużej niż sześć miesięcy. Takie infekcje u kobiet zwiększają ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, pochwy i sromu, natomiast u mężczyzn raka prącia.
Objawy HPV
Zakażenia patogenami z rodziny Papillomaviridae bardzo często przebiegają bezobjawowo. Jeśli dojdzie do infekcji szyjki macicy typem HPV o wysokim potencjale onkogennym, wówczas dolegliwości mogą nie pojawiać się przez wiele lat. Dopiero kiedy wirus brodawczaka ludzkiego zacznie się namnażać, wtedy duża liczba pacjentek obserwuje u siebie takie objawy jak plamienia między miesiączkami, upławy o nieprzyjemnym zapachu, bóle podbrzusza i okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
W przypadku zakażenia odmianą HPV niskiego ryzyka mogą rozwinąć się brodawki skórne. Zwykle są to pojedyncze grudki wystające ponad powierzchnię ciała o zrogowaciałej, nierównej powierzchni, potocznie nazywane kurzajkami. Najczęściej występują na dłoniach i podeszwach stóp, ale mogą też być umiejscowione w innych lokalizacjach. Te popularne zmiany dermatologiczne mogą ustępować samoistnie, ale często mają tendencję do nawracania, dlatego wiele osób decyduje się na ich usuwanie.
Innym objawem zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego o niskim potencjalne onkogennym są kłykciny kończyste, które pojawiają się skórze sromu, krocza lub okolicy odbytu. U mężczyzn mogą być zlokalizowane na żołędzi, wędzidełku napletka lub w ujściu cewki moczowej. Zmiany te zwykle nie wywołują bólu i świądu, jednak z biegiem czasu mogą ulegać powiększeniu. W leczeniu kłykcin stosuje się wiele różnych metod. Wybór konkretnego sposobu zależy m.in. od rozległości i stopnia zaawansowania brodawek.

Wirus brodawczaka ludzkiego a nowotwór
Jak już wyżej wspomniano, HPV jest uważany za jeden z głównych czynników rozwoju raka szyjki macicy. Najczęściej za zmiany nowotworowe są odpowiedzialne wirusy brodawczaka ludzkiego typu 16, nieco rzadziej 18. Odmiany te są uważane za najbardziej kancerogenne. W celu wykrycia nieprawidłowości w obrębie komórek zwykle wykonuje się badanie cytologiczne, na które każda kobieta po rozpoczęciu życia seksualnego powinna zgłaszać się minimum raz w roku. Inną metodą pozwalającą na stwierdzenie, czy nabłonek mógł zostać zakażony HPV, jest badanie genetyczne. Polega ono na pobraniu wymazu z szyjki macicy i określeniu obecności DNA patogenu w komórkach.
Warto pamiętać, że wirus brodawczaka ludzkiego przenoszony drogą płciową odpowiada też za nowotwory w obrębie głowy i szyi. Rak gardła, krtani oraz jamy ustnej znacznie częściej jest obserwowany u osób, które miały więcej niż jednego partnera i praktykowały seks oralny. Na częstość występowania chorób nowotworowych regionu głowy i szyi mają również wpływ takie czynniki jak młody wiek inicjacji seksualnej, obecność innych schorzeń wenerycznych oraz obniżenie odporności immunologicznej.
Rozpoznanie i leczenie HPV
Utajona i bezobjawowa faza wirusa brodawczaka ludzkiego może trwać od kilku do nawet kilkunastu lat. W celu wczesnego rozpoznania zmian przednowotworowych u kobiet najczęściej wykonuje się cytologię. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w diagnostyce raka szyjki macicy przydatne są też molekularne testy HPV DNA. Ponieważ cechuje je wysoka czułość, pozwalają na diagnozowanie patologii na bardzo wczesnym etapie i szybkie podjęcie właściwych decyzji terapeutycznych. Badaniem umożliwiającym różnicowanie zarówno krótkotrwałych, jak i przewlekłych zakażeń HPV, są też testy mRNA.
Do tej pory nie udało się opracować żadnej skutecznej metody, która pozwalałaby na leczenie infekcji wywołanych przez wirus brodawczaka ludzkiego. Istnieje natomiast możliwość przeciwdziałania dalszemu rozwojowi zmian chorobowych poprzez różne protokoły postępowania. Do najczęściej stosowanych należą zabiegi operacyjne i radioterapia. W tym miejscu warto zaznaczyć, że ryzyko zakażenia patogenem z rodziny Papillomaviridae można zmniejszyć, ograniczając liczbę partnerów seksualnych i stosując zabezpieczenia w postaci prezerwatywy.
Jak zapobiec zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego?
Od momentu wykrycia HPV opisano występowanie około stu różnych odmian patogenu, spośród których część może prowadzić do rozwoju zmian nowotworowych w obrębie szyjki macicy, prącia, a także głowy i szyi. Większość infekcji ustępuje samoistnie w ciągu roku lub dwóch lat i ma charakter bezobjawowy. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego są szczepionki, dzięki którym można uodpornić się przeciwko kilku różnym typom tego drobnoustroju. Zaszczepić przeciw HPV może się każdy. W przypadku osób przed ukończeniem piętnastego roku życia szczepienie polega na podaniu dwóch dawek preparatu w odstępie od sześciu do dwunastu miesięcy. Dla osób starszych są natomiast przewidziane trzy szczepionki. Wszystkie pozwalają zabezpieczyć się przed odmianami HPV o najwyższym potencjale onkogennym.