Krztusiec, znany również jako koklusz, to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, wywoływana przez bakterie Bordetella pertussis. Charakteryzuje się napadowym, uporczywym kaszlem, który może prowadzić do wymiotów, bezdechu oraz innych powikłań. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci, ale może dotyczyć osób w każdym wieku.
Przebieg i objawy choroby
Krztusiec rozwija się stopniowo i przebiega w trzech charakterystycznych fazach. Początkowo objawy przypominają zwykłe przeziębienie – pojawia się katar, niewielka gorączka, łzawienie oczu oraz suchy kaszel. Jest to faza nieżytowa, która trwa około 1-2 tygodnie i w tym okresie choroba jest najbardziej zakaźna. Następnie rozwija się faza napadowa, w której występują silne, długotrwałe napady kaszlu. Charakterystyczne dla krztuśca są serie kaszlu kończące się głośnym, świszczącym wdechem, przypominającym pianie koguta. Kaszel jest tak intensywny, że może prowadzić do wymiotów, zmęczenia i bezdechu, zwłaszcza u niemowląt. Faza napadowa trwa od 4 do 6 tygodni i jest najbardziej uciążliwym etapem choroby. Ostatnim etapem jest faza zdrowienia, która może trwać nawet kilka miesięcy – kaszel stopniowo słabnie, ale nadal może się okresowo pojawiać.
Krztusiec jest chorobą wysoce zakaźną, przenoszoną drogą kropelkową, co oznacza, że można się nim zarazić przez kontakt z osobą kaszlącą lub kichającą. Najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby są niemowlęta, które nie otrzymały jeszcze pełnej serii szczepień. Dorośli, zwłaszcza ci, którzy nie przyjęli dawek przypominających, mogą przechodzić krztusiec w łagodniejszej formie, ale nadal stanowią źródło zakażenia dla innych.
Krztusiec przebiega w trzech fazach:
- Faza nieżytowa (1-2 tygodnie): Objawy przypominają przeziębienie – katar, niewielka gorączka, łzawienie oczu oraz suchy kaszel.
- Faza napadowa (4-6 tygodni): Pojawiają się charakterystyczne napady kaszlu zakończone głośnym wdechem przypominającym pianie koguta. Kaszel może prowadzić do wymiotów, zmęczenia oraz bezdechu, zwłaszcza u niemowląt. Towarzyszyć mu może sinica oraz bezdech.
- Faza zdrowienia (kilka tygodni): Stopniowe ustępowanie objawów, choć kaszel może utrzymywać się przez dłuższy czas.
Zapobieganie – szczepienia przeciwko krztuścowi
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne. W Polsce obowiązuje program szczepień, w ramach którego dzieci otrzymują skojarzoną szczepionkę DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi). Szczepienie podaje się w kilku dawkach – pierwszą w 2. miesiącu życia, kolejne w 3-4. oraz 5-6. miesiącu, a następnie dawkę przypominającą w 16-18. miesiącu życia. Kolejne dawki przypominające podawane są w wieku 6 oraz 14 lat.
Dorośli również powinni regularnie odnawiać szczepienia, ponieważ odporność poszczepienna zanika po kilku latach. Zaleca się przyjmowanie dawki przypominającej co 10 lat, zwłaszcza osobom mającym kontakt z małymi dziećmi oraz pracownikom ochrony zdrowia. Bardzo ważne jest również szczepienie kobiet w ciąży – najlepiej między 27. a 36. tygodniem – co pozwala na przekazanie przeciwciał noworodkowi i zapewnienie mu ochrony w pierwszych miesiącach życia.
Podstawowa seria szczepień:
- 2. miesiąc życia – pierwsza dawka
- 3-4. miesiąc życia – druga dawka
- 5-6. miesiąc życia – trzecia dawka
- 16-18. miesiąc życia – czwarta dawka
Dawka przypominająca:
- W wieku 6 lat (DTP)
- W wieku 14 lat (Tdap – ze zmniejszoną ilością antygenów)
Szczepienie dla dorosłych
Aktualne programy epidemiologiczne w Polsce
W 2024 r. w Polsce zarejestrowano ponad 32 430 przypadków krztuśca, jest to ponad 35-krotny wzrost w porównaniu do 2023 r.
Ze względu na wzrost liczby przypadków krztuśca w Europie, w Polsce prowadzone są działania epidemiologiczne mające na celu zwiększenie poziomu zaszczepienia oraz monitorowanie zachorowań. Program Szczepień Ochronnych, aktualizowany corocznie przez Główny Inspektorat Sanitarny, obejmuje obowiązkowe szczepienia dla dzieci oraz zalecenia dotyczące szczepień przypominających dla dorosłych. Ministerstwo Zdrowia i Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego prowadzą również kampanie edukacyjne zachęcające do szczepień oraz dbania o higienę, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się choroby.
Programy epidemiologiczne w Polsce:
Ze względu na wzrost zachorowań, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego rekomenduje:
- Szczepienia przypominające dla dorosłych, zwłaszcza personelu medycznego, opiekunów dzieci i nauczycieli.
- Obowiązkowe szczepienia noworodków i dzieci.
- Monitorowanie zachorowań i kampanie informacyjne, aby zwiększyć świadomość społeczną.
Inspekcja sanitarna prowadzi kampanię społeczną skierowaną do kobiet w ciąży i ich bliskich nt. bezpłatnego dostępu do szczepień.
Diagnostyka krztuśca
Rozpoznanie choroby opiera się przede wszystkim na charakterystycznym obrazie klinicznym, zwłaszcza w przypadku osób z typowymi napadami kaszlu. Aby potwierdzić diagnozę, lekarze mogą zlecić badania mikrobiologiczne, takie jak test PCR lub posiew bakterii Bordetella pertussis z wymazu pobranego z nosogardzieli. W niektórych przypadkach wykonuje się także badania serologiczne, które wykrywają przeciwciała przeciwko tej bakterii. Warto jednak pamiętać, że w zaawansowanych stadiach choroby wykrycie patogenu może być trudne, dlatego kluczowa pozostaje dokładna analiza objawów pacjenta.
Rozpoznanie krztuśca opiera się na wywiadzie klinicznym i badaniach laboratoryjnych.
Najczęściej stosowane badania:
- Badania serologiczne: Wykrywanie przeciwciał przeciwko B. pertussis.
- W wieku 14 lat (Tdap – ze zmniejszoną ilością antygenów)
Szczepienie dla dorosłych
- Posiew z wymazu z nosogardzieli: Izolacja bakterii.
- Metody molekularne (PCR): Wykrywanie materiału genetycznego bakterii.
Leczenie krztuśca
Leczenie krztuśca zależy od wieku pacjenta i stopnia zaawansowania choroby. Wczesne wdrożenie antybiotykoterapii, zwłaszcza antybiotyków makrolidowych, takich jak azytromycyna, klarytromycyna czy erytromycyna, może skrócić okres zakaźności. Jednak antybiotyki nie zawsze przynoszą natychmiastową ulgę w objawach kaszlu, ponieważ wynika on z uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych przez toksyny bakteryjne. W ciężkich przypadkach, zwłaszcza u niemowląt, konieczna może być hospitalizacja, tlenoterapia oraz leczenie wspomagające. Ważne jest także odpowiednie nawodnienie organizmu i leczenie objawowe, obejmujące stosowanie leków przeciwgorączkowych oraz łagodzących kaszel.
Antybiotyki
Podaje się antybiotyki makrolidowe, które skracają okres zakaźności, ale nie zawsze eliminują kaszel:
- azytromycyna
- klarytromycyna
- erytromycyna
Leczenie objawowe
Podaje się antybiotyki makrolidowe, które skracają okres zakaźności, ale nie zawsze eliminują kaszel:
- Nawadnianie organizmu.
- Leki przeciwgorączkowe (np. paracetamol, ibuprofen).
- Tlenoterapia w ciężkich przypadkach (u niemowląt).
Konsekwencje i powikłania krztuśca
Nieleczony krztusiec może prowadzić do poważnych powikłań. U najmłodszych pacjentów istnieje ryzyko zapalenia płuc, encefalopatii związanej z niedotlenieniem, drgawek, a nawet śmierci. Szczególnie groźne są epizody bezdechu, które mogą skutkować zatrzymaniem oddechu. Dzieci często mają trudności z karmieniem, co prowadzi do niedożywienia i osłabienia organizmu. W przypadku dorosłych, silne napady kaszlu mogą prowadzić do złamań żeber, przepukliny brzusznej czy nietrzymania moczu. Dlatego tak ważna jest szybka diagnostyka i odpowiednie leczenie tej choroby.
Krztusiec jest szczególnie groźny dla niemowląt.
Powikłania u niemowląt:
Podaje się antybiotyki makrolidowe, które skracają okres zakaźności, ale nie zawsze eliminują kaszel:
- zapalenie płuc,
- encefalopatia (uszkodzenia mózgu) spowodowana niedotlenieniem,
- drgawki,
- niedotlenienie i bezdech,
- niedowaga i problemy z karmieniem,
- śmierć.
Powikłania u starszych dzieci i dorosłych:
- omdlenia,
- zaburzenia snu,
- złamania żeber (z powodu silnego kaszlu),
- przepuklina brzuszna,
- nietrzymanie moczu.
Podsumowanie
Krztusiec to poważna choroba układu oddechowego, której można skutecznie zapobiegać dzięki szczepieniom. Chociaż antybiotyki pomagają skrócić czas zakaźności, to nie eliminują od razu uciążliwego kaszlu. Szczególną grupą ryzyka są niemowlęta, dla których krztusiec może być śmiertelnie groźny.
Regularne szczepienia i przestrzeganie zasad higieny to kluczowe elementy ochrony przed tą chorobą. Warto również pamiętać o dawkach przypominających dla dorosłych, aby zapobiegać przenoszeniu bakterii na dzieci i osoby o osłabionej odporności.
Produkty kupisz tu:
Leki na gorączkę i podwyższoną temperaturę
